F-47, i rrethuar nga Eurofighter dhe Rafale
26.03.2025
Më parë, SHBA i ka përqeshur avionët me kanarde. Tani duket se “avioni më i mirë dhe më vdekjeprurës në botë” është pikërisht një avion i tillë i fshehtë.
“F-47 do të jetë avioni më i mirë dhe më vdekjeprurës që është ndërtuar ndonjëherë,” deklaroi disa ditë më parë presidenti amerikan Donald Trump, duke shpallur një avion të ri të fshehtë (stealth fighter) që do të ndërtohet nga Boeing.
Tani, pasi është qetësuar zhurma e parë rreth këtij avioni të ri, lindin shumë pyetje. Për ata që janë të interesuar për aviacionin, një pyetje del në pah: Pse F-47 ka kanarde? Kjo veçori është përdorur më parë në avionët luftarakë evropianë dhe gjithashtu në J-20 kinez – të cilët shpesh janë nënvlerësuar nga ekspertët amerikanë.
Avionët evropianë me kanarde
Saab
Kanardet janë sipërfaqe të vogla aerodinamike të vendosura përpara krahëve kryesorë të një avioni. Në SHBA, këto sipërfaqe nuk janë parë me sy të mirë për avionët luftarakë. Avioni i parë luftarak me kanarde ishte Saab 37 Viggen suedez, i cili hyri në prodhim në vitin 1967.
Eurofighter
Në avionët modernë luftarakë, kanardet janë të lëvizshme dhe kontrollohen nga kompjuteri. Ato lëvizin automatikisht kur piloti kryen manovra, duke e bërë avionin më të manovrueshëm dhe duke i lejuar ngjitje më të pjerrëta. Kjo i bën ato veçanërisht të dobishme për luftimet ajrore (dogfights).
Shembujt aktualë të avionëve luftarakë evropianë me kanarde janë Dassault Rafale, Eurofighter Typhoon dhe Saab Gripen.
Në Rusi, Su-30 u pajis me kanarde, ndërsa Kina përdor këtë dizajn në J-10 dhe në avionin e saj të fshehtë J-20.
J-20
Kanardet, “për evropianët frikacakë”?
Një pikëpamje e zakonshme mes ekspertëve të mbrojtjes në SHBA ishte se kanardet ishin për “evropianët frikacakë”. Ato mund të ulnin rrezen maksimale të fluturimit, e cila nuk është aq e rëndësishme për vendet evropiane, të cilat fokusohen kryesisht në mbrojtjen e territorit të tyre dhe jo në sulmet e gjata strategjike si SHBA.
Përveç kësaj, kanardet konsideroheshin të këqija për aftësitë e fshehta të avionëve (stealth). Çdo pjesë e avionit që del jashtë strukturës kryesore rrit ndjeshmërinë ndaj radarit, duke e bërë avionin më të lehtë për t’u zbuluar. Kjo është arsyeja pse SHBA ka shmangur kanardet për dekada, duke ruajtur epërsinë e saj me avionët e fshehtë si F-22 dhe F-35.
F 35
Me shpalljen e F-47, u publikuan dy imazhe të para të këtij avioni të fshehtë. Në pamjen ballore, kanardet janë shumë të dukshme. Në imazhin e dytë, “re” janë pikturuar mbi to për të fshehur formën dhe gjatësinë e tyre, por ato janë të pranishme.
Nëse SHBA nuk ka paraqitur qëllimisht një dizajn mashtrues, atëherë “avioni më vdekjeprurës i të gjitha kohërave” ka kanarde. Dhe fakti që Boeing po përdor këtë dizajn ka habitur shumë njerëz.
F-47: Një devijim nga plani fillestar i NGAD?
F-47 është pjesë e programit NGAD (Next Generation Air Dominance) të Forcave Ajrore të SHBA për të zëvendësuar F-22. US Navy ka një projekt të veçantë, të quajtur F/A-XX, për të zëvendësuar F/A-18.
Fillimisht, NGAD kërkonte një avion të gjeneratës së 6-të, i cili do të optimizohej për fshehtësi, rreze të gjatë veprimi, kapacitet armësh dhe shpejtësi, por jo domosdoshmërisht për manovrueshmëri. Megjithatë, kanardet tregojnë se manovrueshmëria tani është një prioritet për F-47.
Gjithashtu, u raportua se F-47 do të jetë më i lirë se F-22. Në fillim, NGAD ishte planifikuar të kushtonte tre herë më shumë se një F-35 (80-100 milionë dollarë për avion). Ndërkohë, F-22 ka një çmim prej 143 milionë dollarësh për njësi.
Kjo tregon se F-47 mund të jetë më i vogël se sa pritej, ndoshta me përmasa midis F-22 dhe F-35.
Një flotë me dronë mbështetës
Në vend që të ndërtojnë një avion të madh dhe jashtëzakonisht të shtrenjtë, SHBA ka vendosur të ndërtojë një F-47 më të lirë dhe më të manovrueshëm, i cili do të mbështetet nga dronë luftarakë.
Këto dronë do të jenë pjesë e sistemit CCA (Collaborative Combat Aircraft) dhe do të kryejnë sulme ndaj objektivave tokësore, do të mbajnë raketa të rrezes së gjatë dhe do të ofrojnë luftë elektronike. Piloti i F-47 do të veprojë si një “strateg” (quarterback) që komandon flotën e dronëve.
A është F-47 ende i fshehtë?
Pyetja e madhe është nëse kanardet e prishin fshehtësinë e avionit.
Tradicionalisht, amerikanët e kanë kritikuar J-20 kinez për përdorimin e kanardeve, duke pretenduar se ato e bëjnë avionin më të lehtë për t’u zbuluar nga radarët. Megjithatë, Lockheed Martin, prodhuesi i F-22 dhe F-35, ka bërë studime që tregojnë se një dizajn pa bisht me kanarde mund të ketë një nivel fshehtësie të ngjashëm me dizajnet tradicionale.
Nëse F-47 nuk ka bisht vertikal, atëherë kanardet nuk do të ndikojnë shumë në fshehtësinë e avionit, përveçse gjatë manovrave të forta ajrore.
Gjithashtu, koncepti i Very Low Observability (VLO) përfshin absorbuese të avancuara të radarëve, fshehje të sinjaleve të komunikimit dhe teknologji për uljen e nënshkrimit të nxehtësisë, duke kompensuar disavantazhet e mundshme të kanardeve.
F-47 do të fluturojë para vitit 2029
Forcat Ajrore të SHBA duan që F-47 të fluturojë para fundit të mandatit aktual të Trump, deri në janar 2029. Fillimisht, do të ketë një prototip eksperimental, i ngjashëm me B-21 Raider.
Ende nuk dihet se kur F-47 do të hyjë në shërbim aktiv. Por një gjë është e sigurt: SHBA po merr frymëzim nga dizajnet evropiane, edhe pse dikur i ka përqeshur ato.
