Libri “Shpirti i popullit tim” është një tjetër vepër e çmuar e autorit dhe poetit Xhevat Kabashi, ku gërshetohen mjeshtërisht trashëgimia kulturore dhe shpirtërore e popullit shqiptar ndër shekuj. Poeti është i përkushtuar pas së kaluarës së lavdishme të kombit tonë, duke e risjellë atë përmes vargjeve dhe imazheve që dëshmojnë për lashtësinë dhe identitetin tonë kombëtar.
Lashtësinë shqiptare, Kabashi e gjen edhe në fotografi të vjetra të ruajtura jashtë kufijve të Shqipërisë. Një nga poezitë e para të këtij vëllimi titullohet “Është ky burrë, gjaku ynë”, kushtuar një fotografie që ndodhet në një muze në Turqi. Në të shfaqet një burrë me plis të bardhë dhe me fustanellë, ndërsa pas tij, mbi gomar, ndodhet gruaja me fëmijë në prehër, të veshur gjithashtu me kostume tradicionale shqiptare. Kjo poezi hap vëllimin duke i dhënë tonin gjithë veprës:
“Piktura gjendet diku në Turqi
Sa është e vjetër, Zoti e di,
Dihet se ky burrë me plis t’bardhë
Është i gjakut tonë shqiptar.”
Në vijim, libri përmban poezi që pasqyrojnë thellësisht lashtësinë e kombit, si në poezinë “Sa të vjetër jemi”, ku autori merr frymëzim nga një pikturë e vjetër që pasqyron një figurë shqiptare me flokë të gjata. Po ashtu, përshkruhen edhe mjete tradicionale të punës, si veku për përpunimin e pëlhurave, nga e cila prodhoheshin kanacë, sixhade, qilima etj. Një nga simbolet më të rralla të trashëgimisë sonë, xhubleta, e cila është pjesë e listës së UNESCO-s, zë vend të veçantë në këtë përmbledhje poetike.
Kabashi përkujton me respekt edhe lahutën dhe lahutarin, simbol të këngëve epike që kanë përcjellë historinë dhe heroizmin e shqiptarëve ndër breza. Me ironi të thellë, autori përmend edhe përvetësimin absurd të lahutës nga shteti serb përmes manipulimeve që, fatkeqësisht, gjetën përkrahje edhe në organizata ndërkombëtare si UNESCO.
Në një tjetër poezi, ai i kushton vëmendje kullës shqiptare – fortifikatës tradicionale me funksion mbrojtës e banues. Me frëngji, mure të trasha dhe hapësira të brendshme që përshkruhen me përpikëri, autori na sjell një pamje reale të jetesës në ato kushte të ashpra, por plot dinjitet.
Në vijim, poeti ndalet te kishat dhe manastiret shqiptare, të cilat në fillim ishin katolike, por me pushtimet sllave shumë prej tyre u konvertuan në ortodokse – përfshirë Manastirin e Deçanit, ku ruhen ende fotografi që dëshmojnë praninë shqiptare me plisa të bardhë dhe veshje kombëtare. Ky proces shoqërohet më vonë me asimilimin fetar dhe kulturor, që preku edhe shumë familje shqiptare katolike, të cilat me kalimin e kohës u shndërruan në ortodokse dhe më pas u identifikuan si serbe.
Libri përfshin edhe imazhe të nxënësve shqiptarë nga Sanxhaku, me veshje tradicionale, të cilët, për shkak të rrethanave historike, sot janë asimiluar në boshnjakë, duke humbur identitetin kombëtar.
Një cikël i veçantë poezish i kushtohet dasmave tradicionale shqiptare, ku spikat poezia “Nga tradita”, që përshkruan me ndjeshmëri rrugëtimin e nuses mbi kalë, të shoqëruar nga krushqit:
“Kali ecte dalë-ngadalë,
Rrugë malore, udhëtonin larg,
Nusja s’duhej të shikonte,
Ishte zakoni që s’e lejonte.”
Kabashi shkruan me pasion për malësorin, për trimërinë, këngën dhe bujarinë e tij, si dhe për veshjet e pasura tradicionale, të përshkruara me vargje poetike dhe të shoqëruara me fotografi që pasqyrojnë etnografinë shqiptare:
“Janë veshje me shumë vlerë,
S’i gjen askund për t’i blerë,
Të vjetra janë me shekuj,
Sa bukur që rrinin veshur.”
Në festivalet brenda dhe jashtë vendit, këto veshje kombëtare mahnitin me larminë e ngjyrave dhe hijeshinë që reflektojnë. Autori e përshkruan me ndjeshmëri edhe jetën e vështirë të grave, që përmes mundimeve të përditshme krijonin forma të natyrshme socializimi – te kroi i fshatit, te pusi i fqinjit apo gjatë punëve në ara.
Në poezinë “Sorkadhe nga Tropoja”, Kabashi përshkruan me krenari vallen tropojane, të përfaqësuar nga një vajzë belhollë në lëndinën e malit:
“Është valltare, s’prek për toke,
Ruan traditën e nënës loke,
Vjen nga treva që ka emër,
Krenarinë e ka në zemër.”
Vajzat shqiptare nga Kalabria, Shkodra, Mirdita, Medvegja, Tropoja dhe Hasi përshkruhen me dashuri dhe mall. Secila poezi shoqërohet me fotografi përkatëse, që dëshmojnë veshjet unike të çdo krahine dhe karakteristikat e tyre etnografike.
Në poezinë “Malësori shqiptar” përshkruhet figura e fshatarit malor, që me një kalë me samar kryente të gjitha punët, përkundër varfërisë, duke ruajtur bujarinë:
“Ishte kështu traditë e jonë,
Pritej miku deri në orë të vonë,
Bukë e zemër kishte gjithnjë,
Gëzoheshim dhe ne si fëmijë.”
Në poemën “Kështu na ishte dikur”, përmes 17 strofave, autori na sjell një panoramë të jetës së dikurshme: shtëpia prej guri e balte, ndriçimi me llambë vajguri, magja e drurit për bukë, korrja me drapër, loja e fëmijëve, e deri te tregu i dikurshëm:
“Disa të tjerë dilnin n’pazar,
Gjëra të ndryshme për të parë,
Diçka blinin, por dhe ndërronin,
Ishte koha, kështu jetonin.”
Pjesa e dytë e librit titullohet “Fabula”, ku autori i kushton poezi-fabula kafshëve të ndryshme: ariu, bleta, breshka, bretkosa, dallëndyshja, delet, dhelpra, gomari, gjinkalla, lepuri, lejleku, ketri, mushka e të tjera. Përshkrimet janë të gjalla dhe plot humor, ironi e sarkazëm, duke ofruar mësime dhe zbavitje, veçanërisht për fëmijët.
Këto fabula janë të thjeshta dhe argëtuese.
PËRMBYLLJE
Libri “Shpirti i popullit tim” është më shumë se një vëllim poetik — është një dëshmi e gjallë e identitetit tonë, një mozaik ndjenjash, kujtimesh, zakonesh dhe vlerash që formësojnë shpirtin shqiptar. Përmes vargjeve të tij të thjeshta, por të fuqishme, Xhevat Kabashi risjell në dritë të kaluarën tonë kolektive, me dashuri të thellë për rrënjët, për gjuhën, për traditat dhe për njerëzit e këtij trualli.
Libri shpalos para lexuesit një botë që po humbet me shpejtësi – botën e lahutës, të dasmës me kuaj, të kullës me frëngji, të gruas shqiptare me ibrik në dorë e këngë në buzë. Autori nuk shkruan thjesht për të treguar, por për të kujtuar dhe për të ndërgjegjësuar. Poezitë e tij nuk janë vetëm vargje, por thirrje – për të mos harruar kush jemi dhe nga vijmë.
Pjesa e dytë e librit, me fabulat, vjen si një dhuratë për më të vegjlit, por edhe për çdo lexues që kërkon mençuri përmes figurës së kafshëve, në një stil që ndërthur humorin me mesazhin moral. Me këtë, Kabashi dëshmon edhe një herë se krijimtaria e tij është e gjithanshme dhe i flet brezave në gjuhën e zemrës.
Ky libër, në tërësinë e tij, është një përpjekje për të ndalur kohën, për të ruajtur shpirtin e një populli që, pavarësisht vuajtjeve, mbetet krenar, fisnik dhe i lidhur ngushtë me tokën, gjuhën dhe traditat e veta.
“Një popull që harron të kaluarën, rrezikon të humbasë edhe të ardhmen.”
Duke i uruar autorit Xhevat Kabashi shëndet dhe frymëzim të pashtershëm, shpresojmë që të mos mbetet ky libër i fundit, por të pasohet nga shumë të tjerë që ruajnë dhe lartësojnë frymën shqiptare.
Shkruar nga profesori i mirënjohur
Xhemajl Kolgeci
Xhevst Kabashi
